Zaburzenia Osobowości

Definicja zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości związane są z obecnością negatywnych oraz utrwalonych cech i wzorców zachowań, sposobu funkcjonowania, a także relacji z innymi. Powyższe uwarunkowania rodzą trudności w życiu rodzinnym, społecznym oraz zawodowym. Zaburzenia osobowości skutkują negatywnymi następstwami w życiu osoby chorej, a także jej najbliższych. Szczególnie ich utrwalony charakter utrudnia zmianę wzorców zachowań i sposobu funkcjonowania. Dzięki temu, iż wzorce zachowań są podatne na zmiany, jednym ze sposobów leczenia zaburzeń osobowości jest właściwie przeprowadzona psychoterapia.

Każdy z nas potrafi w mniejszym lub większym stopniu dostosować tok myślenia, sposób zachowania i okazywania emocji do różnorodnych sytuacji oraz sposobu zachowania innych ludzi. Zaburzenia osobowości sprawiają, że funkcjonowanie w obszarach życia społecznego, rodzinnego i zawodowego ulega spłyceniu oraz traci plastyczność. Z tego też względu sposób postępowania osób z zaburzeniami jest zazwyczaj całkowicie odmienny aniżeli ogólnie przyjęte wzorce społeczne i kulturalne. Zachowanie jest niedostosowane do danej sytuacji lub okoliczności, co przekłada się na inne problemy oraz kontakty międzyludzkie. 
 

Przyczyny zaburzeń osobowości

Geneza zaburzeń osobowości nie jest dokładnie  znana. Najprawdopodobniej ich przyczyną jest niekorzystne oddziaływanie wpływów rodzinnych, genetycznych, a także psychospołecznych. Pierwsze objawy zaburzeń osobowości można zaobserwować najczęściej u dzieci w późniejszym dzieciństwie oraz okresie dorastania.
 

Charakterystyka zaburzeń osobowości

Cechy charakterystycznych zaburzeń osobowości obejmują m.in.:

• brak elastyczności reakcji na różnego typu sytuacje społeczne oraz indywidualne,
• mocno zakorzenione wzorce zachowań,
• inny sposób postrzegania, myślenia, wyrażania emocji oraz odnoszenia się do innych, niezgodny z ogólnie przyjętym w danej kulturze,
• odczuwanie subiektywnego cierpienia (któremu może towarzyszyć takie uczucia jak gniew i grzech),
• myśli samobójcze.
   

Klasyfikacja zaburzeń osobowości ICD-10 oraz DSM

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżnia różne rodzaje zaburzeń osobowości. Są to:

• osobowość paranoiczna,
• osobowość schizoidalna,
• osobowość dyssocjalna (zaburzenia dysocjacyjne dotyczą m.in. osób nałogowo uprawiających hazard),
• osobowość chwiejna emocjonalnie (w tym typ impulsywny oraz typ borderline),
• osobowość histrioniczna (zaburzenia osobowości histeryczne, towarzysząca histeria), 
• osobowość anakastyczna (obsesyjno-kompulsywne),
• osobowość unikająca albo lękliwa,
• osobowość zależna.

Typ histrioniczny oraz osobowość unikająca i zależna częstokroć występuje u DDA (dorosłych dzieci alkoholików).

Wyróżnia się również inne zaburzenia osobowości. W tym najczęściej:

• osobowość niedojrzała - dziecinne przeżywanie oraz dziecięce reakcje na sytuacje, brak oznak odpowiedzialności za siebie oraz swoje decyzje, brak dojrzałości w postępowaniu,
• osobowość ekscentryczna - wywyższanie się wyrażone w sposobie zachowania,
• osobowość narcystyczna (narcyzm) - zawyżone postrzeganie własnej wartości, potrzeba nadmiernego podziwu, brak empatii, postawa roszczeniowa, aroganckie traktowanie innych osób,
• osobowość psychoneurotyczna (zaburzenia neurotyczne) - predyspozycje do zaburzeń typu nerwica, zbyt duża naiwność i wrażliwość emocjonalna,
• osobowość bierno-agresywna - nieuzasadniony krytycyzm, lekceważenie autorytetów, nieustępliwość, niezadowolenie,
• osobowość typu „haltlose” - brak przestrzegania zasad moralnych, brak zahamowań oraz kontroli nad popędami,
• zaburzenia osobowości na tle seksualnym oraz na tle organicznym,
• występują również zaburzenia osobowości nieznacznie upośledzające zdolności adaptacyjne.

W przypadku klasyfikacji DSM IV wyróżnione zostały:

• zaburzenia osobowości z grupy a: paranoiczne, schizotypowe, schizoidalne,
• zaburzenia osobowości z grupy b: antyspołeczne, graniczne (borderline), narcystyczne, typu histrionicznego,
• zaburzenia osobowości z grupy c: zależne, unikające, obsesyjno-kompulsywne.

Diagnoza zaburzeń osobowości

Właściwe rozpoznanie zaburzeń najczęściej możliwe jest dopiero po ukończeniu 16. roku życia. Jak rozpoznać zaburzenia osobowości? Konieczny jest dokładny wywiad psychiatryczny oraz uzupełnienie go badaniami psychologicznymi. Jednym z elementów odpowiedniej diagnozy jest wykluczenie zmian organicznych w mózgu oraz innych zaburzeń psychicznych lub stwierdzenie ich współistnienia.
 

Jak leczyć zaburzenia osobowości?

Gdzie leczyć zaburzenia osobowości? Jak sobie z nimi radzić? Jak pomóc najbliższym? Jaka terapia jest właściwa? Podstawowym sposobem leczenia osób borykających się z zaburzeniami osobowości powinna być psychoterapia psychodynamiczna. Jest ona uważana, co potwierdzają liczne badania, za skuteczną. Terapia ma zazwyczaj charakter długoterminowy. W leczeniu zaburzeń osobowości można również wykorzystać psychoterapię poznawczo-behawioralną.

Uzupełniająco można wesprzeć się na farmakoterapii. Przyjmowane leki pomagają jednak w pokonaniu objawów (m.in. odczucie lęku, depresja), a nie ich przyczyn.

Silne zaburzenia osobowości mogą kwalifikować do grupy inwalidzkiej.

Cytowania:
Grabski B., Gierowski K. J., Zaburzenia osobowości - różne spojrzenia i próby ich integracji, Psychiatria Polska, 2012, tom XLVI, numer 5, s. 829 - 844