Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD), nazywane również nerwicą natręctw, to zaburzenia, które są wynikiem nawracających, ciągłych myśli (obsesji) oraz czynności (kompulsji). Próby powstrzymania natręctw towarzyszących chorobie zazwyczaj kończą się uczuciem niepokoju, lęku oraz napięcia.
Przyczyny nerwicy natręctw są złożone. Choroba natręctw może być bowiem wynikiem:
doświadczeń z dzieciństwa dotyczących poczucia odpowiedzialności za zapobieganie ewentualnym zagrożeniom,
nieprawidłowego funkcjonowania mózgu (nadaktywności niektórych jego obszarów, m.in. kory przedczołowej, jądra ogoniastego, kory okrężnej, ciała prążkowanego, zwojów podstawy),
nieprawidłowości wynikające z budowy anatomicznej lub funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego,
czynników genetycznych oraz środowiskowych,
występowanie choroby natręctw w rodzinie zwiększa ryzyko rozwoju zaburzeń o 10%.
Pierwsze objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych pojawiają się najczęściej już w dzieciństwie, między 10. a 19. rokiem życia. Nerwica natręctw objawia się jako myśli natrętne (obsesje) oraz czynności natrętne (kompulsje).
Myśli natrętne (obsesje) towarzyszą osobie chorej w postaci nasilonej i intensywnej. Są uznawane przez pacjentów za budzące wstyd, przykrość i inne negatywne uczucia. Pomimo tego, iż pojawiają się bez woli osoby chorej, są postrzegane przez nią za jej własne myśli.
Obsesje można podzielić na grupy:
natrętne poczucie niepewności - zazwyczaj dotyczy rzeczy zwyczajnych, które wykonywane są przez każdego człowieka codziennie; osobę chorą dręczą myśli typu: czy światło zostało zgaszone, czy przedmioty na biurku zostały ułożone równo, czy drzwi zostały zamknięte;
myśli sprzeczne ze światopoglądem osoby chorej, najczęściej o charakterze wulgarnym i bluźnierczym - pojawiają się w najmniej oczekiwanym i pożądanym miejscu lub sytuacji, np. w kościele, podczas spotkania z rodziną;
impulsy natrętne - nasilone myśli dotyczące konieczności wykonania jakiejś czynności, której ostatecznie osoba chora nie wykonuje, lecz towarzyszy jej lęk, iż niebawem dojdzie do próby jej realizacji; dla przykładu może to być myśl o konieczności publicznego obnażenia się, głośnego krzyczenia, popchnięcia osoby z otoczenia;
obsesyjny wręcz lęk przed nieczystością, zabrudzeniem, brudem,
obsesyjne myśli o konieczności utrzymania perfekcyjnego porządku w otoczeniu, układanie przedmiotów według pewnych zasad, np. symetrii, rozmiarów,
obsesje seksualne.
Czynności natrętne (kompulsje) występują w podobnym charakterze jak obsesje. Są odbierane przez pacjenta jako krępujące i bezsensowne, jednak towarzyszy im odczucie, że są nieuniknione. Przybierają różnorodne postacie:
uporczywe sprawdzanie, które stanowi odpowiedź na myśli dotyczące natrętnego poczucia niepewności,
ciągłe mycie rąk lub innych przedmiotów - w obawie, iż poprzednie czynności nie zostały wykonane prawidłowo,
ciągłe poprawianie i porządkowanie, które ma na celu dążenie do utrzymania perfekcyjnego porządku w otoczeniu,
złożone czynności, które osoba chora musi wykonywać w obawie o to, że ich niewykonanie może doprowadzić do nieszczęścia, np. przed wyjściem z domu musi trzy razy zapalić i zgasić światło, aby mieć pewność, że nie wydarzy się żadna katastrofa z jej udziałem,
czasami mogą to być także czynności, które opierają się na gromadzeniu zbędnych przedmiotów w mieszkaniu.
Ponadto zaburzeniom obsesyjno-kompulsywnym towarzyszyć mogą:
zaburzenia lękowe,
objawy depresji,
tiki nerwowe,
różnego rodzaju fobie, np. mizofobia, czyli lęk przed brudem.
Leczenie zaburzeń nerwicowych to proces złożony i wymagający czasu. Skuteczną, sprawdzającą się metodą leczenia jest terapia poznawczo-behawioralna. Praca psychoterapeuty z pacjentem opiera się na poznaniu czynnika lękotwórczego, a następnie blokowaniu przymusowej reakcji oraz wyuczeniu prawidłowego działania w danej sytuacji.
W leczeniu nerwicy natręctw myślowych wykorzystywana jest także farmakologia. Metoda ta jest jednak uznawana za umiarkowanie skuteczną. Po odstawieniu leków bardzo często następuje nawrót objawów. Niemniej jednak w leczeniu stosowane są inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI).
Ciężkie przypadki chorobowe mogą wymagać nawet ingerencji chirurgicznej. Zdarza się, iż konieczne są operacje neurochirurgiczne. Ich głównym celem jest zniszczenie tkanki mózgowej, odpowiedzialnej za powstające zaburzenia.
W przypadku leczenia nerwicy natręctw istotną rolę odgrywają porady psychoterapeuty. Terapia ma bowiem na celu pomoc osobie chorej w zrozumieniu jej problemu. Problemu dotyczącego poczucia konieczności funkcjonowania na zasadzie reakcji upozorowanej (myśleniu i działaniu przeciwnemu do rzeczywistych odczuć).