Diagnostyka neuropsychologiczna

Źródłem informacji wykorzystywanych w diagnozie neuropsychologicznej są m.in.:

• analiza funkcji poznawczych - percepcji, myślenia, funkcji pamięciowych, mowy, językowych, pisania, czytania, liczenia itp.,
• analiza procesów afektywnych - odnoszących się do ujawnianych i przeżywanych emocji,
• analiza własnego funkcjonowania i zachowania - w strefie kontaktów interpersonalnych,
• wywiad z osobą badaną oraz jej bliskimi,
• analiza dokumentacji medycznej,
• analiza dokumentacji szkolnej.

Diagnostyka neuropsychologiczna ma na celu określenie związków pomiędzy sposobem zachowania człowieka a stanem jego mózgu (umysłu). Diagnoza powinna pomóc w wyjaśnieniu źródła dysfunkcji psychicznych, a także umożliwić dobranie odpowiedniej formy pomocy (m.in. psychologicznej, medycznej lub środowiskowej).
 

Jakie są cele diagnostyki neuropsychologicznej?

Cele diagnostyki neuropsychologicznej uległy zmianie wraz z poszerzeniem wiedzy dotyczącej mechanizmów mózgowych oraz funkcji psychicznych i zachowania. Główną cechą diagnozy neuropsychologicznej jest jej interdyscyplinarność. Opiera się ona na opisie zachowania, określeniu charakteru i kierunku jego zmian, a także związków ze stanem mózgu. Elementarną częścią diagnostyki jest również prognoza, która umożliwia przewidzenie skutków danego zachowania oraz konkretnych procesów psychicznych.

Diagnoza neuropsychologiczna ma na celu ujawnienie, w jaki sposób dysfunkcje oraz zmiany patologiczne (m.in. udary, zwyrodnienia, zmiany demielinizacyjne) wpływają na procesy psychiczne człowieka, np. strefę poznawczą, osobowość.

Diagnostyka neuropsychologiczna ma charakter funkcjonalny. Opiera się ona bowiem na analizie różnych stref życia psychicznego i sposobu zachowania oraz określeniu, jak zdiagnozowane nieprawidłowości oddziałują na inne strefy zachowania.
 

Gdzie wykorzystywana jest diagnostyka neuropsychologiczna?

Diagnostyka neuropsychologiczna obejmuje swym zasięgiem analizę wpływu różnorodnych dysfunkcji mózgowych pochodzenia pierwotnego oraz wtórnego na funkcje poznawcze i zachowanie. Nieprawidłowości te mogą wynikać ze zmian zachodzących w różnych obszarach:

• w kardiologii i kardiochirurgii - chorzy na nadciśnienie, niedociśnienie, niewydolność serca, po zawale,
• w chorobach wewnętrznych - m.in. cukrzycy, która częstokroć jest przyczyną innych schorzeń, choroby układu oddechowego, przewlekłej niewydolności nerek, która prowadzi do zaburzenia funkcji poznawczych bezpośrednio związanych z toksycznym działaniem mocznika, chorób endokrynologicznych, wirusowego zapalenia wątroby typu C,
• w chorobach onkologicznych - chorzy z zaburzeniami funkcjonowania psychicznego, które mogą być wynikiem rozwoju choroby oraz chemioterapii,
• w intoksykacji - diagnostyka pomaga w ocenie bezpośrednich i pośrednich skutków dysfunkcji mózgu powstałych na skutek m.in. zatruciem tlenkiem węgla, ołowiem, alkoholem, lekami,
• w rehabilitacji - analiza funkcjonowania psychicznego a efektywności działań rehabilitacyjnych,
• w edukacji i wychowaniu - pomaga w określeniu potrzeb dzieci oraz młodzieży z wrodzonymi lub nabytymi dysfunkcjami mózgu, umożliwia również wskazanie pozytywnych i negatywnych czynników oddziałujących na nabywanie poszczególnych umiejętności,
• w orzecznictwie sądowym,
• w zaburzeniach życia psychicznego (diagnoza przyczyn i objawów) - w zaburzeniach kognitywnych, afektywnych, obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeniach odżywiania, schizofrenii,
• jako uzupełnienie diagnozy nozologicznej.
   

Diagnostyka neuropsychologiczna u dzieci i młodzieży

Diagnostyka neuropsychologiczna pomaga również w rozpoznaniu wpływu dysfunkcji mózgowych powstałych w ontogenezie. Może okazać się niezwykle pomocna w przypadkach, gdy dziecko lub nastolatek ma trudności z uczeniem się, a także występują u niego zaburzenia koncentracji uwagi lub zachowania. Stosowana jest, zwłaszcza gdy istnieje przypuszczenie, iż w przeszłości mogło dojść do uszkodzenia tkanek mózgu, wystawienia na działanie neurotoksyn (m.in. alkoholu, narkotyków) w okresie prenatalnym, gdy występują nieprawidłowości genetyczne lub rozwojowe oraz choroby somatyczne (m.in. cukrzyca, padaczka). Przesłanką do wykonania badań neuropsychologicznych może być również nagła lub stopniowa zmiana w zachowaniu dziecka, a także brak lub nieprawidłowa reakcja organizmu na działania lecznicze i rehabilitacyjne.

Diagnostyka neuropsychologiczna dzieci i młodzieży zazwyczaj rozpoczyna się od wywiadu z rodzicami lub opiekunami. Istotne są również opinie nauczycieli i pedagogów szkolnych. Dzięki temu możliwe jest ustalenie informacji o rozwoju dziecka, sposobie funkcjonowania rodziny, relacjach interpersonalnych, przebytych chorobach somatycznych i psychiatrycznych. Dzieci poddawane są także różnorodnym testom, są m.in. zadania komputerowe, układanie kloców, zadania przestrzenne. Prawidłowo postawiona diagnoza umożliwia dzieciom i młodzieży osiągnięcie optymalnych wyników w szkole oraz codziennym funkcjonowaniu. Może ona również wykazać konieczność przeprowadzenia dalszych konsultacji, np. logopedycznych.   

Cytowania:

Szepietowska E. M., Diagnostyka neuropsychologiczna i jej zastosowanie kliniczne, Via Medica, Polski Przegląd Neurologiczny, 2012, tom 8, nr 3, s. 107 - 113

Stolarska U., Kaciński M., Diagnoza neuropsychologiczna u dzieci, Przegląd Lekarski 2007 / 64 / 11, s. 978 - 985