Badanie funkcji poznawczych

  1. Terapia Centrum
  2. Diagnostyka Rzeszów
  3. Badanie funkcji poznawczych



Diagnostyka psychologiczna

Funkcje poznawcze (inaczej procesy poznawcze) to procesy polegające na przetwarzaniu w układzie nerwowym informacji o otoczeniu oraz odpowiadania na nie za pomocą reakcji (zachowania). Procesy poznawcze są przedmiotem badań takich dziedzin jak kognitywistyka oraz psychologia poznawcza.

 

Podział procesów poznawczych

Procesy poznawcze doczekały się różnorodnych klasyfikacji. Głównym podziałem jest jednak podział na elementarne oraz złożone procesy poznawcze.

Elementarne procesy poznawcze polegają na odbieraniu, przetwarzaniu, interpretowaniu oraz przechowywaniu informacji. Wśród nich wyróżniamy: uwagę, percepcję, pamięć, kontrolę poznawczą oraz funkcje wykonawcze. W niektórych klasyfikacjach do elementarnych procesów poznawczych zaliczana jest także wyobraźnia. Złożone procesy poznawcze to zaś myślenie oraz język.


Najogólniej mówiąc, procesy poznawcze dzielimy na:

  • percepcję - odbieranie informacji z otoczenia,
  • uwagę - selekcjonowanie odebranych z otoczenia informacji,
  • pamięć - przechowywanie informacji,
  • myślenie - tworzenie modelu rzeczywistości i dokonywanie przekształceń na nim,
  • język - umożliwia porozumiewanie się z innymi osobami dzięki wykorzystaniu systemu kodującego znaczenie za pomocą symboli oraz zasad ich wykorzystywania,
  • kontrolę poznawczą - kontrolowanie przebiegu procesów poznawczych,
  • funkcje wykonawcze - inicjowanie aktywności celowej jako odpowiedź na złożone i świadome reakcje organizmu,
  • funkcje ekspresyjne - uważane za wynik aktywności procesów poznawczych, np. mówienie, pisanie, rysowanie, gesty, ruch.  
     

Zaburzenia funkcji poznawczych

Zaburzenia funkcji poznawczych negatywnie wpływają na życie osób ich doświadczających. Niekorzystny wpływ obserwowany jest zarówno w życiu zawodowym (czego wynikiem są m.in. zaburzenia kognitywne), jak i prywatnym, rodzinnym (m.in. zaburzenia poznawcze w schizofrenii). Zaburzenia funkcji poznawczych mogą występować u każdego, bez względu na wiek. Najczęściej dotykają jednak osoby w podeszłym wieku oraz dzieci.

Przyczyny zaburzeń funkcji poznawczych mogą być różnorodne. Wśród najczęściej występujących czynników wyróżnia się:

  • problemy natury psychiatrycznej (m.in. depresja, zespoły urojeniowe),
  • choroby neurologiczne (np. choroba Alzheimera, otępienie),
  • nowotwory zlokalizowane w ośrodkowym układzie nerwowym,
  • przebyte urazy głowy,
  • zażywanie substancji psychoaktywnych (m.in. narkotyki, dopalacze, alkohol),
  • zespoły odstawienne (objawy abstynencyjne),
  • zaburzenia mogą być wynikiem traumatycznych przeżyć.

Zaburzenia poznawcze w obrębie pamięci dzielone są na ilościowe (hipermnezja, hipomnezja, amnezja) oraz jakościowe (złudzenia pamięciowe, kryptomnezja, konfabulacje). Zaburzenia uwagi to najczęściej problemy z koncentracją, nadmierna lub niedostateczność przerzutność uwagi oraz nadmierne rozpraszanie uwagi. Osoby, które borykają się z zaburzeniami spostrzegania, mogą doświadczyć m.in. iluzji (złudzeń), omamów (halucynacji), zaburzeń psychosensorycznych (parahalucynacji), depersonalizacji oraz derealizacji. Zaburzenia funkcji poznawczych w obrębie myślenia dzielone są na trzy grupy: zaburzeń toku myślenia, zaburzeń treści myślenia oraz zaburzeń logiki procesów myślowych. Zaburzenia toku myślenia obejmują m.in. mutyzm, przyśpieszenie lub spowolnienie myślenia, drobiazgowość, persewerację, rozkojarzenie myślenia. W przypadku zaburzeń treści myślenia wymieniane są myśli nadwartościowe (kierowanie się w życiu absurdalnymi ideami), obsesje (natrętne, niepożądane myśli) oraz urojenia (m.in. prześladowcze, erotyczne, somatyczne, wielkościowe).
 

Łagodne zaburzenia poznawcze

Łagodne zaburzenia poznawcze (MCI) objawiają się pogorszeniem sprawności procesów poznawczych bez towarzyszącego mu otępienia. Najczęściej dotyczą tylko jednej funkcji poznawczej - w najliczniejszych przypadkach jest to pamięć. Osoba, która cierpi na łagodne zaburzenia pamięci, zazwyczaj po zastanowieniu oraz skupieniu uwagi jest w stanie przypomnieć sobie potrzebne informacje. Łagodne zaburzenia pamięci nie utrudniają codziennego funkcjonowania. Należy je odróżniać od otępienia, które to negatywnie wpływa na życie codzienne. Objawia się ono m.in. poprzez pogorszenie dbałości o korespondencję, finanse, ubieranie się, odżywianie oraz higienę osobistą.

Łagodne zaburzenia poznawcze dotykają około. 15-30% osób po 60. roku życia. Trudno jest dokładnie określić skalę tego zjawiska wśród osób starszych, ze względu na to, iż objawy zaburzeń są najczęściej bagatelizowane, a osoby, których dotyczą, nie korzystają z pomocy lekarzy, uznając, iż są to naturalne skutki starzenia. Łagodne zaburzenia poznawcze objawiają się najczęściej wolniejszym kojarzeniem faktów oraz problemami z przypomnieniem sobie zdarzeń z przeszłości, jak również nazw przedmiotów.

 

Metody badań zaburzeń funkcji poznawczych

Obecnie dostępnych jest badań, które umożliwiają diagnozowanie zaburzeń funkcji poznawczych. Wśród najpopularniejszych wyróżnia się:

  • skalę inteligencji Wechslera oraz test Ravena - badanie ogólnej sprawności intelektualnej,
  • AVLT (Auditory-Verbal Learning Test) - powtarzanie listy 15 słów wraz z próbą swobodnego przypominania,
  • test fluencji słownej - zdolność płynnego wypowiadania słów rozpoczynających się od konkretnej głoski,
  • test płynności Chicago - wymienianie rzeczowników w liczbie pojedynczej rozpoczynających się na konkretną literę alfabetu,
  • Tower of London - układanie pożądanego wzoru z paciorków na prętach.

W przypadku wystąpienia zaburzeń funkcji poznawczych warto umówić się na wizytę u specjalisty. Psychoterapia indywidualna, na której przeprowadzone zostaną testy, pomaga w postawieniu właściwej diagnozy. Rehabilitacja funkcji poznawczych, która opiera się na ćwiczeniach funkcji poznawczych, pomaga w powrocie do pełnej sprawności.

 

Cytowania:

Mosiołek A., Metody badań funkcji poznawczych, Psychiatria 2014, tom 11, nr 4, s. 215 - 221
Materska M., Tyszka T., Psychologia i poznanie, 1997